Tüze (Özet) : Tüze, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleabat bir düzen değildir. Tüze, topluluk ortamında insanoğluın düpedüz nite davrandıklarını değil, nite davranmaları gerektiğini gösterir. Tüze, kendisine uyulmak ve uygulanmak ciğerin vardır. Türe kıymeti nedeniyle, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene vazetmek, toplumsal dirimın gerçekleşmesini hazırlamak gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Tüze düzeni, doğduğu andan itibaren bireyin huzursına onaylama edilmesi ve uyulması gereken, katiyen selim kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kabil, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle topluluk ortamında insanoğluın şekil ve davranışlarının haklar kurallarına uymaması, her çağ mümkündür. “İşte haklar, in davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir yöntem, bir bütündür.” İnsan-in, in-tabiat ilişkilerinin insanlığın müşterek çıkarı ve huzuru ciğerin evrensel ilkelerle güvence altına tuzakınmasıdır. Tüze, beşeriyet seviyesi ciğerin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birmebzul görüş ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, topluluk sözleşmesi, tabiat ve insanoğlu olarak tamlayan reylerdir. Tüze Nedir Tüze, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun müşterek iyiliğini hazırlamak için konulan ve halk gücüyle desteklenen kaide, kazı ve seçimın kâffesidür. Daha yaygın bir teşhismıyla haklar, adalete yönelmiş toplumsal evetşama düzenidir. Tüze Lügat Medlulı Tüze kelimesi Arapça “kazı” kökünden gelir ve kazı kelimesinin çoğheybetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “kazı” kelimesinin çoğheybetli “beddua’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na nazaran haklar kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım ancakü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet medlulında da kullanılır. Beceri Medlulı Tüze dönemden döneme değiştiği ciğerin hala doyurucu bir teşhism mimarilamamıştır. Kant “Tüzeçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok onaylama edilen teşhismı ise: “Belli bir zamanda muayyen bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mutluluk zoruna (müeyyide) bandajlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak haklar, kendi ortamında anayasa olarak ikiye ayrılır. Umumi olarak hukukun eşhas arası ilişkileri laf kayran kısmına Özel Tüze, eşhas ile mutluluk yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Kamu Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). çağdaş Tüze, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Esas Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun mirlıca alt dallarıdır. Tüze Kuralları ve Özellikleri Hukuku öbür toplumu regülatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mutluluk aracılığıyla güvenceye tuzakınmış ve cebri yaptırımlara malik olmasıdır. Tüze kuralları in davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun haysiyet kazalarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle emsal nitelikteki bütün durumlarda uygulanması sağlanır. Yaptırım (Müeyyide) Tüze kayranında yaptırım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek ciğerin kullanılır. Tüze düzenini sağlamayı ve korumayı amaçlayan yaptırımlar gene haklar düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve içsel yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken içsel yaptırımlar bu durumları çelmek ciğerin kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve mangır cezaları; temel hukukunda siyasetten men, kelepir mantinota; mevhibe hukukunda mevhibe ve kaçakçılık cezaları kabil farklı haklar dallarında farklı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek yahut siyasi reyleri haklar biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali hak olan haklar, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Tüze, adalete yönelmiş toplumsal bir evetşama düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, ameliye yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun toplumsal dirimı düzenleyip insanoğluın barış ve asayiş ortamında bir arada evetşamalarını sağlamaktır. 2. Uygulamalı Yarar (Sosyal İhtiyaçların Muhaliflanması) Hukukun ameliye amacını, toplumsal gerçeklik belirler. Tüze bu fonksiyonu ile topluluk ortamında yaşayan insanoğluın, birbirleri ile ihdas etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanın mimarisından kaynaklanan ihtiyaçlarını huzurlamaya çtuzakışır. Tüze bu fonksiyonu ile doğum, evlenme, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek haklar düzeni dirimın anayasa gerçeklerini görmezden gelemez. Tüze düzeni, insanın katıksız mimarisına ve bundan ileri mevrut gereksinimlerine usturuplu cereyan etmek zorundadır. Tüze önemli ölçüde, ekonomik gerçeklere de tutkundır; ekonomik gereksinimlara uymalı ve onları huzurlamalıdır. 3. Türe Tüze bu fonksiyonu ile muayyen bir aranjman altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan hak ölçüsüne vurarak sahih kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla hak, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) cereyan etmek üzere iki farklı anlamda kullanılır. Türe esasen ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet medlulında şahsi bir özelliği deyimler. Zat her çağ haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni lütfetmek uğrunda sürekli ve değalışverişmez bir çaba gösterir. İşte bu şekil ve çabayı gösteren hak, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) hak olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir hak kavramı vardır. Nesnel hak, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği temas biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte haklar kayranında hukuki haysiyet olarak hanek konusu olan hak de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü haklar, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve vergilanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet ciğerindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini ciğeraziz kurallar bütünü olarak haklar, bu değerlendirmelerde hak ölçüsünü kullandığı ve giymek yerinde bulunduğuna nazaran, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Tüze normlarında hak acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut haklar ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü hak kavramı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün haklar sistemine ve sistemlerine hâkim kâin, nesnel ve salt bir haysiyet niteliğindeki adalettir. Tüze bir topluluk düzenini ciğererir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lüzumlu bulunan düzeni mukayyet olmak, gerekse onu değalışveriştirmeyi meşrulaştırmak ciğerin her çağ adalete mirvurulur. Nesnel ve yasa üstü hak hukukta huzurmıza yerleşmiş haklar düzenlerinin birincil örneği, olması gereken haklar medlulında haklar idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile hak, bulunan haklar düzenlerinin kendisine usturuplu olup olmadığı açısından bir haysiyet ve kıymetlendirme ölçüsü evet. Yeniden bu özelliği ile hak, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile pozitif ve aksi huzurlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon abra ortamında olduklarında, adil bir haklar düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Normal olarak bütün haklar normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak haklar, hem adaleti gerçekleştirecek, hem toplumsal evetşama uyacak, hem de bu toplumsal dirimın barış ortamında sürebilmesi ciğerin bir düzen görünümünü sağlamaya çtuzakışacaktır.